ابن‌خاتون نعمت‌الله بن احمدنعمتالله بن احمد بن شمس‌الدین محمد، یکی از مشاهیر خاندان ابن‌خاتون می‌باشد؛ اِبْن‌ِ‌خاتون، عنوان افرادی از خاندانی مشهور از شیعیان لبنان می‌باشد. این خاندان بیت بورینی، بیت ابوشامه و بیت شامی نیز خوانده شده‌اند. ۱ - معرفی اجمالینعمتالله بن احمد بن شمس‌الدین محمد در جبل عامل می‌زیست [۲]
امین، محسن، خطط جبل‌عامل، ج۱، ص۷۴- ۷۵، به‌کوشش حسن‌الامین، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
و در حدود ۹۷۷ق/۱۵۶۹م به قصد گزاردن حج سفری به حجاز کرد. [۳]
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء، ج۱، ص۲۵۱-۲۵۳، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
حر عاملی از دو نفر به نام‌های علی بن احمد بن خاتون و نعمت‌الله ابن احمد ابن‌خاتون یاد کرده و آنان را دو شخص جداگانه دانسته است، اما در اجازه‌ای که نعمت‌الله به عبدالله تستری داده، خود را نعمت‌الله علی بن احمد خوانده است. برخی نیز او را نعمت‌الله بن علی خوانده‌اند که شاید استناد آنان به اجازه‌ای باشد که از سوی او به ابن‌شدقم داده شده و نام او در پایان آن - شاید از خطای ناسخ - نعمت‌الله بن علی ضبط شده است. [۸]
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء، ج۱، ص۲۵۳، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
افندی [۹]
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۵۷، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
این احتمال را نیز مطرح کرده که شخصی که این اجازه را به ابن‌شدقم داده، نعمت‌الله دیگری از خاندان ابن خاتون باشد. نعمت‌الله ابن خاتون معاصر شهید ثانی (مق ۹۶۶ق/ ۱۵۵۹م) بوده و افندی [۱۰]
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۴۸، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
گفته است که او از شهید ثانی روایت می‌کند و به شرح حال ابن‌شدقم ارجاع می‌دهد، [۱۱]
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء، ج۱، ص۲۵۱- ۲۵۳، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
اما با بررسی محل ارجاع و نیز اجازه نعمت‌الله به عبدالله شوشتری روشن می‌شود که نعمت‌الله از علی بن عبدالعالی و احمد بن شمس‌الدین - پدر خود - روایت می‌کند و نامی از شهید ثانی در اجازه‌های وی برده نشده است.از سوی دیگر در مورد روایت او از علی بن عبدالعالی این سؤال پیش می‌آید که منظور از علی بن عبدالعالی همان محقق کرکی است یا علی بن عبدالعالی میسی؟ افندی [۱۳]
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۴۸- ۲۴۹، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
احتمال می‌دهد که او از میسی روایت کرده، چون کرکی با نعمت‌الله فاصله زمانی نسبتاً زیادی دارد. حال آنکه میسی معاصر نعمت‌الله بوده و این دو در یک طبقه هستند، و از جهتی دیگر شهید ثانی که معاصر نعمت‌الله بوده با یک واسطه یا احیاناً دو واسطه از کرکی روایت می‌کند، پس چگونه ممکن است که نعمت‌الله از کرکی روایت کرده باشد. اما در اجازه احمد بن نعمت‌الله به عبدالله تستری آمده: «... خرق‌الله العادة بطول عمره...» که احتمالاً منظور این است که نعمت‌الله عمری نسبتاً طولانی داشته و به همین دلیل امکان دارد که کرکی را نیز دیده باشد.۲ - راویاننعمتالله از فضلای مشهور زمان خود بوده و دانشمندانی چون عبدالله تستری مشقت سفرهای طولانی را تحمل می‌کردند و به جبل عامل می‌رفتند تا از او کسب فیض کنند و اجازه روایت بگیرند. از دیگر راویان وی می‌توان به پسرش جمال‌الدین احمد، [۱۸]
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۶، ص۹۴-۹۶، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
ابن‌شدقم، [۱۹]
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء، ج۱، ص۲۵۰- ۲۵۳، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
حسن بن علی بن احمد حانینی، محیی‌الدین ابن ابی‌جامع عاملی [۲۱]
مرکزی و مرکز اسناد، ج۱۶، ص۴۱۰، خطی، به نقل از اجازه نعمت‌الله بن ابی ابی‌جامع.
و شیخ بهایی اشاره کرد. نعمت‌الله ابن خاتون در ۹۸۸ق زنده بوده، اما تاریخ مشخصی برای تولد و درگذشت وی در دست نیست. از آثاری که به وی نسبت داده می‌شود، رساله مختصری است درباره عدالت. [۲۴]
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۴۹، به کوشش سید احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
۳ - پانویس۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌خاتون»، ج۳، ص۱۱۳۲. |